Huấn Giáo - Đề Tài "Tình Yêu” Và “Tình Bạn” Trong Tin Mừng Gioan

Saturday, 28 December 2019 11:16

Đề Tài "Tình Yêu” Và “Tình Bạn” Trong Tin Mừng Gioan ^Featured

font size decrease font size increase font size
Print

Lm. Giuse Lê Minh Thông, OP.

I. DẪN NHẬP

Tin mừng Gio-an dùng cả danh từ và động từ để diễn tả đề tài “tình yêu” (danh từ: agapê, động từ: agapaô) và “tình bạn” (danh từ: philos, động từ: phileô). Bài viết sẽ trình bày chi tiết cách dùng các từ này. Trước hết sẽ liệt kê những lần các từ này xuất hiện trong Tin Mừng Gio-an, kế đến sẽ trình bày ý nghĩa hai động từ “agapaô” và “phileô”. Sau cùng là phần bàn đến tất cả tương quan tình yêu trong Tin Mừng.

Các tương quan tình yêu được xếp thành bốn loại: (I) Tình yêu nẩy sinh sự sống, (II) Tình yêu dẫn đến sự hư mất, (III) Không yêu, không có tình yêu, (IV) Tương quan bạn hữu. Như thế, theo Tin Mừng Gio-an, tình yêu có nghĩa tích cực và nghĩa tiêu cực.

II. TỪ NGỮ

Tin Mừng Gio-an dùng bốn từ sau để trình bày đề tài tình yêu và tình bạn: (1) Danh từ “agapê” (tình yêu); (2) Động từ “agapaô” (yêu mến); (3) Danh từ “philos” (bạn hữu); (4) Động từ “phileô” (thương mến). Quan sát các từ này giúp hiểu thần học Tin Mừng Gio-an về đề tài trên.

1. Danh từ “agapê” (tình yêu), 7 lần

Danh từ “agapê” xuất hiện 7 lần ở Ga 5,42; 13,35; 15,9.10a.10b.13; 17,26. Trong phần đầu Tin Mừng (Ga 1–12), chỉ có 1 lần danh từ “agapê” ở 5,42. Còn 6 lần khác ở trong Ga 13–17. Danh từ “agapê” xuất hiện lần thứ hai ở 13,35. Đoạn văn 15,9-13 có 4 lần từ “agapê” ở 15,9.10a.10b.13. Trong đó, 3 lần trong kiểu nói “ở lại trong tình yêu” (15,9.10a.10b). Đặc biệt, lời Đức Giê-su nói với các môn đệ ở 15,13: “Không ai có tình yêu (agapên) cao cả hơn người đã hy sinh mạng sống mình vì bạn hữu của mình” là định nghĩa tình yêu (agapê) của Người. Lần cuối cùng “agapê” xuất hiện ở 17,26.

2. Động từ “agapaô” (yêu mến), 37 lần

Động từ “agapaô” xuất hiện 37 lần, trong đó:

+ Ga 1–12: 7 lần với nghĩa tích cực (5 lần: 3,16.35; 8,42; 10,17; 11,5) và nghĩa tiêu cực (2 lần: 3,19; 12,43).

+ Ga 13–17: 25 lần, trong đó:

- Ch. 13: 6 lần: 13,1a.1b; 13,23; 13,34a.34b.34c.

- Ch. 14: 10 lần trong 14,15-31:

14,15.21a.21b.21c.21d.23a.23b.24.28.31.

- Ch. 15: 5 lần, trong 15,9-17: 15,9a.9b.12a.12b.17.

- Ch. 16 không có.

- Ch. 17: 4 lần trong 17,23-26: 17,23a.23b.24.26.

+ Ga 18–21: 5 lần, 3 lần nói về môn đệ Đức Giê-su yêu mến (19,26; 21,7.20); 2 lần Đức Giê-su hỏi Phê-rô: “Anh có yêu mến Thầy không?” (21,15.16).

Tóm lại, danh từ “agapê” và động từ “agapaô” xuất hiện chủ yếu trong Ga 13–17 và tập trung vào 4 đoạn văn:

- 13,34-35: 3 lần “agapaô”, 1 lần “agapê”.

- 14,15-31: 10 lần “agapaô”.

- 15,9-17: 5 lần “agapaô”, 4 lần “agapê”.

- 17,23-26: 4 lần “agapaô”, 1 lần “agapê”.

3. Danh từ “philos” (bạn hữu), 6 lần

Danh từ “philos” xuất hiện 6 lần:

- 3,29: Gio-an Tẩy Giả là bạn của chú rể.

- 11,11: La-da-rô bạn của Đức Giê-su và các môn đệ.

- 15,13.14.15: Các môn đệ là bạn hữu của Đức Giê-su.

- 19,12: Bạn của Xê-da.

4. Động từ “phileô” (thương mến), 13 lần

Động từ “phileô” xuất hiện 13 lần. Trong đó,

- 11 lần có nghĩa tích cực: 5,20; 11,3.36; 16,27a.27b; 20,2; 21,15.16.17a.17b.17c (5 lần trong đoạn văn 21,15-17).

- 2 lần có nghĩa tiêu cực: 12,25 (yêu mạng sống mình) và 15,19 (thế gian yêu thích cái thuộc về nó).

Cùng gốc với danh từ “philos” (bạn hữu), động từ “phileô” có nghĩa: “thương”, “thương mến” trong tình bằng hữu (aimer d’amitié). Tùy theo văn mạch và âm điệu câu văn, động từ “phileô” có thể dịch sang tiếng Việt: “thương mến” (11,3), “thương”(11,36), “yêu” (12,25) hay “yêu thích” (15,19).

Tóm lại, danh từ “agapê” (7 lần) và “philos” (6 lần); động từ “agapaô” (37 lần) và “phileô” (13 lần) là những từ khoá xây dựng đề tài tình yêu và tình bạn.

III. ĐỘNG TỪ “AGAPAÔ” VÀ “PHILEÔ”

Trong Tin Mừng Gio-an có sự giống nhau trong cách dùng động từ “agapaô” và “phileô” qua ba nhận xét sau:

(1) Tình yêu Chúa Cha dành cho Đức Giê-su diễn tả bằng động từ “phileô” ở 5,20. Đức Giê-su nói với những người Do Thái: “Cha thương mến (philei) Con và tỏ bày cho Người mọi điều mình làm” (5,20a). Ở 10,17 Đức Giê-su dùng động từ “agapaô” khi nói với những người Pha-ri-sêu: “Vì điều này mà Cha yêu mến (agapâ_i) Tôi: Tôi hy sinh mạng sống mình để rồi lấy lại nó” (10,17). Chỉ 1 lần trong Tin Mừng ở 5,20, Đức Giê-su dùng động từ “phileô” để nói về tình yêu Chúa Cha dành cho Người, còn những nơi khác dùng động từ “agapaô”. Ở 16,27, tình yêu các môn đệ dành cho Đức Giê-su được diễn tả bằng động từ “phileô”, trong khi ở 14,15.21.23.28 dùng động từ “agapaô”. Tình yêu Chúa Cha dành cho các môn đệ được diễn tả bằng động từ “phileô” ở 16,27 và động từ “agapaô” ở 14,21.

(2) Trong đối thoại giữa Đức Giê-su và Si-môn Phê-rô ở 21,15-17, dường như không có sự khác biệt giữa hai động từ “phileô” và “agapaô”. Người thuật chuyện kể ở 21,17b: “Phê-rô buồn vì Người nói với ông ấy ba lần: ‘Anh có thương mến (phileis) Thầy không?’” Câu này dùng động từ “phileô”, trong khi hai lần trước đó, Đức Giê-su dùng động từ “agapaô.” Đức Giê-su chỉ dùng động từ “phileô” trong lần hỏi thứ ba: “Si-môn, con Gio-an, anh có thương mến (phileis) Thầy không?” (21,17a). Như thế, hai động từ “phileô” và “agapaô” trong ba câu hỏi của Đức Giê-su ở 21,15.16.17 xem ra đồng nghĩa.

(3) Trong tên gọi: “Người môn đệ Đức Giê-su yêu mến”, tác giả dùng cả hai động từ: “agapaô” 4 lần ở 13,23; 19,26; 21,7.20 và “phileô” 1 lần ở 20,2.

Những nhận xét trên cho thấy động từ “phileô” cũng quan trọng như “agapaô”, cho dù “phileô” ít dùng hơn (13 lần) so với “agapaô” (37 lần). Câu hỏi đặt ra: Có thể xem hai động từ này đồng nghĩa (synonymes) với nhau và có thể thay đổi cho nhau (interchangeables) được không? Có sắc thái nghĩa khác nhau giữa hai động từ này không?

Một số tác giả cho rằng có sự phân biệt giữa hai động từ “agapaô” (yêu mến) và “phileô” (thương mến). (Xem các tác giả phân biệt và không phân biệt nghĩa của hai động từ trên ở N. LAZURE, Les valeurs morales de la théologie johannique, (Évangile et Épîtres), (EtB), Paris, Librairie Lecoffre - Gabalda, 1965, n. 11-12, p. 215). Chẳng hạn, C. Spicq viết: “Trong khi agapan [yêu mến] được dùng để diễn tả tình yêu theo chiều đi xuống: từ Thiên Chúa đến Đức Ki-tô và con người, hay theo chiều đi lên: Từ Đức Ki-tô và con người đến Thiên Chúa, thì philein [thương mến] đặt người yêu và người được yêu trên bình diện ngang hàng, xoá bỏ sự cách biệt.” (C. SPICQ, Agapè dans le Nouveau Testament, analyse des textes III, Paris, Gabalda, 1959, p. 220). Cách hiểu này không phù hợp với cách dùng động từ “phileô” trong Tin Mừng Gio-an. Bởi vì tình bằng hữu, diễn tả bằng động từ “phileô” mà Chúa Cha dành cho Đức Giê-su (5,20) và cho các môn đệ (16,27) không “đặt người yêu và người được yêu trên bình diện ngang hàng, xoá bỏ sự cách biệt” như C. Spicq đã viết.

Một số tác giả khác cho rằng: Trong Tin Mừng Gio-an, hai động từ “agapaô” và “phileô” đồng nghĩa và có thể thay đổi cho nhau. Đây là lập trường của các tác giả J. H. Bernard, R. Bultmann, và C. K. Barrett. (Xem R. E. BROWN, The Gospel according to John, vol. I, 1966, p. 498). Theo C. S. Kenner: “Về nghĩa của từ, hai động từ này có thể thay thế cho nhau được.” (C. S. KEENER, The Gospel of John, (2 volumes), Peabody (MA), Hendrickson Publishers, 2003, n. 159, p. 1004). Đối với N. Lazure: “Đó là lối hành văn nhằm mục đích tránh sự lặp lại của một từ. Vì hai động từ này [agapaô và phileô] có cùng một nghĩa.” (N. LAZURE, Les valeurs morales de la théologie johannique, 1965, p. 215). G. Stählin nhận định: “Chỉ Tin Mừng Gio-an dùng đến 13 lần động từ phileô, trên tổng số 25 lần động từ này xuất hiện trong Tân Ước, cho thấy rõ ràng nghĩa thần học của động từ phileô, cùng với động từ agapaô gần như đồng nghĩa với nó.” (G. STÄHLIN, art. “phileô, philos”, in TDNT, vol. IX, 1974, p. 128).

Theo chúng tôi, những giải thích trên của các tác giả chưa nêu lên được tầm quan trọng của đề tài “bạn hữu” (philos) ở 15,13-15 cũng như khẳng định thần học mà động từ “phileô” nhắm tới. Không phải tình cờ, hay để tránh lặp đi lặp lại mà động từ “phileô” dùng song song với động từ “agapaô”. Ngược lại, danh từ “philos” và động từ “phileô” góp phần xây dựng thần học Gio-an về đề tài “tình yêu” (agapaô, agapê). Bốn ghi nhận sau đây cho phép hiểu theo hướng này:

(1) Tương quan tình yêu diễn tả bằng các từ “phileô” (thương mến), “philos” (bạn hữu) cũng quan trọng như tình yêu diễn tả bằng các từ “agapaô” (yêu mến), “agapê” (tình yêu). Nghĩa là các từ “phileô” và “philos”, bổ túc, làm rõ và định hướng nghĩa thần học của “agapaô” và “agapê”.

(2) Cách dùng song song hai động từ “phileô” và “agapaô” cho phép hiểu đề tài “tình yêu” (agapaô, agapê) theo hướng “tình bằng hữu” (phileô, philos), hơn là những hình ảnh khác về tình yêu như “tình yêu hôn nhân” (l’amour conjugal) hay “tình yêu gia đình” (l’amour familial). Thật vậy, trong “tình yêu hôn nhân” (l’amour conjugal), vợ chồng liên kết với nhau và ràng buộc với nhau bởi lời hứa yêu thương nhau và sống chung với nhau. Trong “tình yêu gia đình” (l’amour familial), con cái không thể tự dứt bỏ tư cách làm con. Cha mẹ không thể chối bỏ tư cách làm cha làm mẹ khi có con cái. Cũng thế, liên hệ anh chị em ruột trong gia đình cũng không thể chối từ liên hệ máu mủ. Trong khi đó, tình yêu” theo hướng “tình bạn” đề cao tự do của con người trong quyết định theo hay không theo Đức Giê-su. Làm môn đệ Đức Giê-su hay không là lựa chọn hằng ngày, vì bất cứ lúc nào người môn đệ cũng có thể quyết định “thôi không làm môn đệ nữa” như ở Ga 6,66. Nhóm Mười Hai quyết định ở lại (6,67-68) với Đức Giê-su cũng là quyết định hoàn toàn tự do. Bởi vì làm môn đệ Đức Giê-su, tự bản chất là lựa chọn dấn thân trong sự tự do. Đức Giê-su không ép buộc ai đi theo Người và Người cũng không thể ép buộc các môn đệ ở lại với Người. Tuy vậy, Đức Giê-su không ngừng mời gọi mọi người tin vào Người và giữ vững niềm tin để sống sự sống đời đời.

(3) Hiểu “tình yêu” theo hướng “tình bạn” phù hợp với tước hiệu “bạn hữu của Thiên Chúa” trong truyền thống Cựu Ước (Is 41,8; 2Sb 20,7; Xh 33,11; Gc 2,23). Trong Tin Mừng Gio-an, tình bạn (15,14-15) liên kết chặt chẽ với tình yêu (15,9-13). Điều kiện để trở thành bạn hữu của Đức Giê-su là “làm những điều Đức Giê-su truyền dạy” (15,14) và “ở lại trong tình yêu của Người” (15,9-10). Đề tài “bạn hữu của Đức Giê-su” vừa gợi đến “bạn hữu của Thiên Chúa” trong Cựu Ước, vừa liên kết với đề tài “tình yêu” trong Tân Ước.

(4) Mặc khải về tư cách “bạn hữu” của Đức Giê-su trong Tin Mừng đánh dấu tương quan mới mẻ và độc đáo giữa Đức Giê-su và các môn đệ, đồng thời mở ra một giai đoạn mới trong tiến trình trao ban mặc khải. Đức Giê-su nói với các môn đệ ở 15,15: “Thầy không gọi anh em là tôi tớ, vì tôi tớ không biết điều chủ mình làm. Nhưng Thầy gọi anh em là bạn hữu (philous), vì tất cả những gì Thầy nghe nơi Cha của Thầy, Thầy đã làm cho anh em biết.”

Tóm lại, các lập trường cho rằng hai động từ “agapaô” và “phileô” đồng nghĩa với nhau, có thể thay đổi lẫn nhau, hay “phileô” có mức độ tình yêu thấp hơn “agapaô” là làm giảm nét độc đáo của đề tài “tình yêu” trong thần học Gio-an. Theo chúng tôi, hai động từ “agapaô” và “phileô” không đồng nghĩa, không thay thế được cho nhau mà mỗi động từ diễn tả khía cạnh khác nhau của lòng mến. Hai động từ này đều quan trọng và bổ túc lẫn nhau. Đề tài “tình bạn” làm rõ nghĩa đề tài “tình yêu”. “Tình yêu” theo hướng “tình bạn” đề cao sự tự do của con người trong lựa chọn làm môn đệ Đức Giê-su. Trong viễn cảnh này, đề tài “tình bạn” (philos, phileô) là đóng góp quan trọng của thần học Tin Mừng Gio-an. Phần sau sẽ phân tích các tương quan tình yêu (agapaô, agapê) và tình bạn (phileô, philos).

IV. TÌNH YÊU NẢY SINH SỰ SỐNG

Phần chính này trình bày nghĩa tích cực của tình yêu và tình bạn. Đó là tình yêu đem lại sự sống với 10 tương quan: (1) Thiên Chúa yêu mến nhân loại, (2) Chúa Cha yêu mến Đức Giê-su, (3) Đức Giê-su yêu mến Chúa Cha, (4) Đức Giê-su yêu mến các môn đệ, (5) Chúa Cha yêu mến các môn đệ, (6) Các môn đệ yêu mến Đức Giê-su, (7) Phê-rô thương mến Đức Giê-su, (8) Đức Giê-su yêu mến Mác-ta, Ma-ri-a và La-da-rô, (9) Người môn đệ Đức Giê-su yêu mến, và (10) Các môn đệ yêu mến nhau.

1. Thiên Chúa yêu mến thế gian nhân loại (1 lần: 3,16)

Tình yêu Thiên Chúa dành cho thế gian nhân loại chỉ nói đến một lần ở 3,16 bằng động từ “agapaô”, nhưng có tầm quan trọng đặc biệt. (Xem các nghĩa của từ “thế gian” trong bài viết: “Thế gian (kosmos) trong Tin Mừng Gio-an”). Đức Giê-su tuyên bố ở 3,16: “Thiên Chúa đã quá yêu mến (êgapêsen) thế gian (kosmon), đến nỗi đã ban Con Một, để bất cứ ai tin vào Người thì không hư mất, nhưng có sự sống đời đời.” “Thế gian” (kosmos) trong câu này là đối tượng tình yêu lớn lao của Thiên Chúa, đó là “thế gian nhân loại”, bao gồm tất cả mọi người, không loại trừ bất cứ ai và không giới hạn vào một thời đại nào.

Thiên Chúa bày tỏ tình yêu mạnh mẽ dành cho nhân loại bằng cách ban tặng Con Một của Người là Đức Giê-su. Đây là tình yêu đem đến cho nhân loại sự sống đích thực: sự sống đời đời. Mọi người được mời gọi đón nhận tình yêu này bằng cách tin vào Con Một Thiên Chúa để khỏi bị hư mất. “Tin vào Đức Giê-su” là đáp trả lại tình yêu cao cả của Thiên Chúa. Thực ra, theo thần học Gio-an, “tin” là bước vào tương quan tình yêu với Đức Giê-su và qua đó đón nhận tình yêu của Thiên Chúa và sống sự sống đời đời ngay ở trần gian này.

Lời mặc khải của Đức Giê-su ở 3,16 đã tóm tắt sứ vụ của Người trong Tin Mừng. Kết luận thứ nhất của Tin Mừng (20,30-31) gợi lại lời mời gọi tin ở 3,16. Tác giả kết luận ở 20,30-31: “30 Đức Giê-su đã làm nhiều dấu lạ khác trước mặt các môn đệ [của Người]; chúng không được ghi chép trong sách này. 31 Còn những điều đã được ghi chép là để anh em tin rằng: Đức Giê-su là Đấng Ki-tô, Con Thiên Chúa; và nhờ tin, anh em có sự sống trong danh của Người.” Sách Tin Mừng được viết ra là để tình yêu lớn lao của Thiên Chúa dành cho nhân loại đến được với con người nhờ tin vào Đức Giê-su, qua đó con người sống dồi dào, phong phú và có ý nghĩa cuộc đời này.

2. Chúa Cha yêu mến Đức Giê-su (8 lần)

Tình yêu Chúa Cha dành cho Đức Giê-su xuất hiện 8 lần với các từ: động từ “agapaô” (6 lần: 3,35; 10,17; 15,9a; 17,23b.24.26b), động từ “phileô” (1 lần: 5,20) và danh từ “agapê” (1 lần: 17,26a).

Trước hết Tin Mừng nói đến tình yêu của “Cha” (patêr) dành cho “Con” (houis). Trong phần độc thoại về sứ vụ của Đức Giê-su (3,31-36), Gio-an Tẩy Giả nói ở 3,35: “Cha yêu mến Con (ho patêr agapâ_i ton huion) và đã ban mọi sự trong tay Người.” Đến 5,20, Đức Giê-su khẳng định điều này khi nói với những người Do Thái ở 5,19b-20: “19b A-men, a-men, Tôi nói cho các ông: Con không thể tự mình làm điều gì, ngoại trừ điều Người thấy Cha làm; vì những điều Đấng ấy làm, Con cũng làm những điều đó như vậy. 20 Vì Cha thương mến Con (ho gar patêr philei ton huion) và tỏ bày cho Người mọi điều mình làm, và sẽ tỏ bày cho Người những việc lớn lao hơn nữa, khiến chính các ông kinh ngạc.” Trong câu 20, Đức Giê-su dùng động từ “phileô” (thương mến) còn ở 3,35, Gio-an Tẩy Giả dùng động từ “agapaô” (yêu mến).

Tiếp theo, tình yêu Chúa Cha dành cho Đức Giê-su thể hiện qua việc Đức Giê-su có quyền năng trên sự chết. Người nói với những người Pha-ri-sêu ở 10,17-18: “17 Vì điều này mà Cha yêu mến Tôi (me ho patêr agapâ_i): Tôi hy sinh mạng sống mình để rồi lấy lại nó. 18 Không ai lấy nó khỏi Tôi, nhưng chính Tôi tự mình hy sinh nó. Tôi có quyền hy sinh nó và Tôi có quyền lấy lại nó. Tôi đã nhận mệnh lệnh này từ nơi Cha của Tôi.”

Sau cùng, trong Ga 13–17, Đức Giê-su nói với các môn đệ về tình yêu Chúa Cha dành cho Người ở 15,9, qua đó Đức Giê-su bày tỏ tình yêu của Người với các môn đệ: “Như Cha đã yêu mến Thầy (kathos êgapêsen me ho patêr), Thầy cũng yêu mến anh em (kagô humas êgapêsa). Anh em hãy ở lại trong tình yêu của Thầy (meinate tê_i agapê_i tê_i emê_i)” (15,9). Trong ch. 17, Đức Giê-su thưa với Cha ba lần về tình yêu mà Chúa Cha dành cho Đức Giê-su (17,23.24.26). Người ngỏ lời với Cha ở 17,22-23: “22 Phần Con, vinh quang mà Cha đã ban cho Con, Con đã ban cho họ để họ nên một như Chúng Ta là Một; 23 Con trong họ và Cha trong Con, để họ được hoàn toàn nên một; để thế gian nhận biết rằng: Chính Cha đã sai Con và Cha đã yêu mến họ (êgapêsas autous) như đã yêu mến Con (kathos eme êgapêsas).” Như thế, tình yêu Chúa Cha dành cho các môn đệ cũng là tình yêu mà Chúa Cha yêu mến Đức Giê-su.

Ở 17,24, Đức Giê-su khẳng định là Chúa Cha đã yêu mến Đức Giê-su trước khi thế gian được tạo thành, Người thưa với Cha: “Lạy Cha, về những người mà Cha đã ban cho Con [các môn đệ], Con muốn rằng Con ở đâu, thì họ cũng ở đó với Con, để họ chiêm ngưỡng vinh quang của Con, vinh quang mà Cha đã ban cho Con vì Cha đã yêu mến Con (êgapêsas me) trước khi thế gian được tạo thành.” Kết thúc ch. 17 (17,26), Đức Giê-su mong muốn tình yêu Chúa Cha dành cho Người ở lại trong các môn đệ ở mọi nơi và qua mọi thời, Người nói lời cuối cùng với Cha: “Con đã làm cho họ [các môn đệ] biết danh của Cha, và Con sẽ còn làm cho họ biết, để tình yêu mà Cha đã yêu mến Con (hê agapê hên êgapêsas me) ở trong họ và Con trong họ” (17,26).

Tóm lại, Gio-an Tẩy Giả nói về tình yêu Chúa Cha (patêr) dành cho Con (houis) là Đức Giê-su (3,35). Đức Giê-su khẳng định điều này với những người Do Thái ở 5,20. Đến 10,17, Đức Giê-su nói: “Cha yêu mến Tôi”, sang phần diễn từ từ biệt (Ga 13–17), Đức Giê-su nói với các môn đệ: “Cha yêu mến Thầy” (15,9a). Chúa Cha yêu mến các môn đệ cũng bằng tình yêu Người dành cho Đức Giê-su (17,23). Đó là tình yêu mà Đức Giê-su đã có “trước khi thế gian được tạo thành” (17,24). Cuối cùng, Đức Giê-su mong muốn tình yêu Chúa Cha dành cho Người (17,26a.26b) ở lại nơi các môn đệ.

3. Đức Giê-su yêu mến Chúa Cha (2 lần: 14,31; 15,10b)

Tình yêu Đức Giê-su dành cho Cha của Người được nói đến 2 lần ở 14,31a (động từ agapaô) và 15,10b (danh từ agapê). Ở 14,31, cuộc Thương Khó là lúc Đức Giê-su bày tỏ tình yêu của Người với Cha và là lúc Người thực hiện đến cùng sứ vụ Cha giao phó. Đức Giê-su nói với các môn đệ ở 14,30-31: “30 Thầy sẽ không còn nói nhiều với anh em nữa vì thủ lãnh của thế gian đang đến. Nó không có gì trên Thầy, 31 nhưng để thế gian biết rằng: Thầy yêu mến Cha (agapô ton patera) và như Cha đã truyền cho Thầy thế nào, Thầy làm như vậy. Hãy đứng dậy, chúng ta đi khỏi đây.”

Ở 15,10, Đức Giê-su dùng kiểu diễn tả: “Ở lại trong tình yêu của Cha.” Cụm từ này vừa gợi đến tình yêu Chúa Cha dành cho Đức Giê-su, vừa cho thấy Đức Giê-su đáp trả tình yêu ấy bằng cách yêu mến Cha. Đức Giê-su nói với các môn đệ ở 15,10: “Nếu anh em giữ các điều răn của Thầy, anh em sẽ ở lại trong tình yêu (meneite en tê_i agapê_i) của Thầy, như chính Thầy, Thầy đã giữ các điều răn của Cha Thầy và ở lại trong tình yêu (menô en tê_i agapê_i) của Người.”

Cả hai lần Đức Giê-su nói với các môn đệ là Người yêu mến Cha. Trước là bày tỏ tình yêu bằng cách trung tín thi hành sứ vụ cho đến cùng, cho đến chết (14,31). Sau là “ở lại trong tình yêu của Cha” (15,10) và chia sẻ tình yêu ấy với các môn đệ (15,9).

4. Đức Giê-su yêu mến các môn đệ (10 lần)

Tình yêu Đức Giê-su dành cho các môn đệ được nói đến 10 lần bằng danh từ “agapê” (1 lần: 15,13), động từ “agapaô” (6 lần: 13,1a.1b.34b; 14,21d; 15,9b.12b), danh từ “philos” (3 lần: 15,13.14.15).

Tình yêu cao cả Đức Giê-su dành cho các môn đệ được định nghĩa rõ ràng ở 15,13, Người nói với họ: “Không ai có tình yêu (agapên) cao cả hơn người đã hy sinh mạng sống mình vì bạn hữu của mình.” Trước đó, Đức Giê-su nói với các môn đệ ở 15,9: “Như Cha đã yêu mến Thầy (kathos êgapêsen me ho patêr), Thầy cũng yêu mến anh em (kagô humas êgapêsa). Anh em hãy ở lại trong tình yêu của Thầy (meinate tê_i agapê_i tê_i emê_i).” Như thế, tình yêu của Đức Giê-su dành cho các môn đệ bắt nguồn từ tình yêu Chúa Cha dành cho Người.

Theo thần học Tin Mừng Gio-an, qua biến cố Thương Khó, Đức Giê-su đi về với Cha, đó là lúc Đức Giê-su bày tỏ tình yêu dành cho Chúa Cha (14,31) và dành cho các môn đệ (13,1). Các diễn từ từ biệt (Ga 13–17) mở đầu cách long trọng ở 13,1: “Trước lễ Vượt Qua, Đức Giê-su biết rằng giờ của Người đã đến để ra khỏi thế gian này mà về với Cha. Đã yêu mến (agapêsas) những kẻ thuộc về mình ở trong thế gian, Người đã yêu mến (êgapêsen) họ đến cùng.” Hai lần động từ “agapaô” trong câu này diễn tả sự trung tín và bền bỉ trong tình yêu: Đức Giê-su đã yêu, đang yêu và sẽ yêu cho đến cùng, nghĩa là đến chết vì yêu.

Để được Đức Giê-su yêu mến, người môn đệ được mời gọi “có các điều răn của Đức Giê-su” và “giữ chúng” (14,21a), nghĩa là hiểu biết giáo huấn của Đức Giê-su và đem ra thực hành. Đây không phải là việc làm bắt buộc mà “giữ các điều răn của Đức Giê-su” là cách thức bày tỏ tình yêu của môn đệ dành cho Thầy. Ai sống như thế sẽ được Chúa Cha và Đức Giê-su yêu mến như Người đã nói với các môn đệ ở 14,21: “Ai có các điều răn của Thầy và giữ chúng, người ấy là người yêu mến (ho agapôn) Thầy. Mà ai yêu mến (ho de agapôn) Thầy sẽ được Cha Thầy yêu mến (agapêthêsetai). Chính Thầy sẽ yêu mến (agapêsô) người ấy và Thầy sẽ tỏ mình ra cho người ấy.” Tình yêu Đức Giê-su dành cho các môn đệ là nền tảng và khuôn mẫu của tình yêu giữa các môn đệ với nhau. Nội dung điều răn yêu thương Đức Giê-su ban cho các môn đệ nói rõ điều đó: “Anh em [các môn đệ] hãy yêu mến nhau (hina agapate allêlous), như Thầy [Đức Giê-su] đã yêu mến (êgapêsa) anh em” (13,34; 15,12).

Tình yêu Đức Giê-su dành cho các môn đệ còn được diễn tả qua tương quan bạn hữu. Vì yêu mến các môn đệ, Đức Giê-su cho họ trở thành bạn hữu của Người. Người nối kết tình yêu với tình bạn và định nghĩa “bạn hữu” ở 15,13-15: “13 Không ai có tình yêu (agapên) cao cả hơn người đã hy sinh mạng sống mình vì bạn hữu (tôn philôn) của mình. 14 Anh em là bạn hữu (philoi) của Thầy, nếu anh em làm những điều Thầy truyền dạy anh em. 15 Thầy không gọi anh em là tôi tớ, vì tôi tớ không biết điều chủ mình làm. Nhưng Thầy gọi anh em là bạn hữu (philous), vì tất cả những gì Thầy nghe nơi Cha của Thầy, Thầy đã làm cho anh em biết.” Trở thành bạn hữu của Đức Giê-su cần sự dấn thân từ cả hai phía. Về phía các môn đệ, họ giữ những điều Đức Giê-su truyền dạy (15,14), nghĩa là hiểu biết và áp dụng giáo huấn của Đức Giê-su vào cuộc sống. Về phía Đức Giê-su, Người bày tỏ tình yêu cao cả bằng cách hy sinh mạng sống mình (15,13) và trao ban toàn bộ mặc khải của Thiên Chúa cho các môn đệ, nghĩa là Người đã làm cho các môn đệ biết tất cả những gì Đức Giê-su đã nghe nơi Cha của Người (15,15b).

Tóm lại, Đức Giê-su yêu mến các môn đệ bằng tình yêu Chúa Cha đã dành cho Người (15,9), đó là tình yêu cho đến cùng (13,1a.1b), cho đến hy sinh mạng sống vì người mình yêu (15,13). Để đón nhận tình yêu của Đức Giê-su, các môn đệ được mời gọi “yêu mến Đức Giê-su” và “giữ các điều răn của Người” (14,21). Tình yêu Đức Giê-su dành cho các môn đệ là nền tảng của tình yêu giữa các môn đệ với nhau (13,34; 15,12) và làm cho họ trở thành bạn hữu của Người (15,13.14.15).

5. Chúa Cha yêu mến các môn đệ (4 lần)

Tình yêu Chúa Cha dành cho các môn đệ được nói đến 4 lần bằng động từ “agapaô” (3 lần: 14,21c.23b; 17,23a) và động từ “phileô” (1 lần: 16,27a).

Trong đoạn văn 14,15-24, điều kiện để được Chúa Cha yêu mến là yêu mến Đức Giê-su và giữ các điều răn của Người. Đức Giê-su nói với các môn đệ ở 14,21.23a: “Ai có các điều răn của Thầy và giữ chúng, người ấy là người yêu mến (ho agapôn) Thầy. Mà ai yêu mến (ho de agapôn) Thầy sẽ được Cha Thầy yêu mến (agapêthêsetai). Chính Thầy sẽ yêu mến (agapêsô) người ấy và Thầy sẽ tỏ mình ra cho người ấy” (14,21); “Ai yêu mến (agapa_i) Thầy sẽ giữ lời của Thầy, và Cha Thầy sẽ yêu mến (agapêsei) người ấy” (14,23a). Ở 17,22-23, Đức Giê-su thưa với Cha của Người: “22 Phần Con, vinh quang mà Cha đã ban cho Con, Con đã ban cho họ [các môn đệ] để họ nên một như Chúng Ta là Một; 23 Con trong họ và Cha trong Con, để họ được hoàn toàn nên một; để thế gian nhận biết rằng: Chính Cha đã sai Con và Cha đã yêu mến họ (êgapêsas autous) như đã yêu mến Con.”

Ở 16,27, tình yêu Chúa Cha dành cho các môn đệ diễn tả bằng động từ “phileô” và cùng tiến trình như ở 14,21.23: Chúa Cha thương mến các môn đệ bởi vì các môn đệ thương mến Đức Giê-su. Người nói với các môn đệ ở 16,27: “Thật vậy, chính Cha thương mến (philei) anh em, vì anh em đã thương mến (pephilêkate) Thầy và tin rằng: Thầy từ Thiên Chúa mà đến.”

6. Các môn đệ yêu mến Đức Giê-su (8 lần)

Đề tài các môn đệ yêu mến Đức Giê-su chỉ xuất hiện trong ba chương (Ga 14–16). Đức Giê-su nói với các môn đệ về đề tài này 8 lần bằng danh từ “agapê” (2 lần: 15,9.10a) động từ “agapaô” (5 lần: 14,15.21a.21b.23a.28) và động từ “phileô” (1 lần: 16,27b). Lời mời gọi “yêu mến Đức Giê-su” luôn kèm theo các tương quan tình yêu khác như: Đức Giê-su yêu mến các môn đệ, Chúa Cha yêu mến Đức Giê-su, Chúa Cha yêu mến các môn đệ.

Ở 15,9, Đức Giê-su mời gọi các môn đệ ở lại trong tình yêu của Người, nghĩa là bước vào trong tương quan tình yêu với Đức Giê-su, Người nói với họ: “Như Cha đã yêu mến Thầy, Thầy cũng yêu mến anh em. Anh em hãy ở lại trong tình yêu (meinate en tê_i agapê_i) của Thầy” (15,9). Đức Giê-su nhắc lại trong 15,10: “Nếu anh em giữ các điều răn của Thầy, anh em sẽ ở lại trong tình yêu (meneite en tê_i agapê_i) của Thầy, như chính Thầy, Thầy đã giữ các điều răn của Cha Thầy và ở lại trong tình yêu của Người.” Ở 15,9-10, các môn đệ được mời gọi “ở lại trong tình yêu của Đức Giê-su” để đáp trả lại tình yêu Đức Giê-su dành cho họ. Tình yêu giữa Đức Giê-su và các môn đệ hoạ lại tình yêu giữa Chúa Cha và Đức Giê-su. Cùng với tình yêu giữa các môn đệ với nhau trong điều răn yêu thương (13,34), hình thành một dòng chảy tình yêu giữa các nhân vật: Chúa Cha, Đức Giê-su và các môn đệ. Đó là tình yêu giữa Chúa Cha và Đức Giê-su, giữa Đức Giê-su và các môn đệ, giữa các môn đệ với nhau. Xem bài viết: “Ga 15,9-13: Dòng chảy TÌNH YÊU giữa Chúa Cha, Đức Giê-su và các môn đệ.”

Đặc biệt trong đoạn văn 14,15-24, “yêu mến Đức Giê-su” gắn liền với “giữ các điều răn của Người”. Sự thống nhất giữa “yêu mến” và “tuân giữ” là nền tảng đời sống người môn đệ. Đức Giê-su lặp lại điều này nhiều lần với các môn đệ ở 14,15.21.23: “15 Nếu anh em yêu mến Thầy, anh em sẽ giữ các điều răn của Thầy; 16 và chính Thầy sẽ can thiệp với Cha và Người sẽ ban cho anh em một Đấng Pa-rác-lê khác để Người ở với anh em mãi mãi” (14,15-16); “Ai có các điều răn của Thầy và giữ chúng, người ấy là người yêu mến Thầy. Mà ai yêu mến Thầy sẽ được Cha Thầy yêu mến. Chính Thầy sẽ yêu mến người ấy và Thầy sẽ tỏ mình ra cho người ấy” (14,21); “Ai yêu mến Thầy sẽ giữ lời của Thầy, và Cha Thầy sẽ yêu mến người ấy, và Chúng Tôi sẽ đến với người ấy và sẽ làm chỗ ở nơi người ấy” (14,23). Như thế, “yêu mến Đức Giê-su và giữ các điều răn của Người” là đề tài quan trọng, vì nhờ đó các môn đệ được Đức Giê-su và Chúa Cha yêu mến, đồng thời nơi các môn đệ có sự hiện diện của Đấng Pa-rác-lê (14,16-17), Đức Giê-su và Chúa Cha (14,23). Xem bài viết: “Ga 14,15-24: ‘Yêu mến Đức Giê-su’ và ‘giữ các điều răn của Người’ sẽ được gì?”

Ở 14,28, yêu mến Đức Giê-su làm nẩy sinh niềm vui. Người nói với các môn đệ: “Anh em đã nghe chính Thầy đã nói với anh em: ‘Thầy ra đi và Thầy đến với anh em.’ Nếu anh em yêu mến (ei êgapate) Thầy, anh em đã vui mừng vì Thầy đi về với Cha, và vì Cha lớn hơn Thầy.” Ở 16,27, Đức Giê-su cho biết các môn đệ đã thương mến (phileô) Người khi Người nói với họ: “Thật vậy, chính Cha thương mến (philei) anh em, vì anh em đã thương mến (pephilêkate) Thầy và tin rằng: Thầy từ Thiên Chúa mà đến” (16,27).

Tóm lại, “yêu mến Đức Giê-su” là “ở lại trong tình yêu” của Người (15,9.10a) và đón nhận tình yêu của Chúa Cha và của Đức Giê-su (14,21a.21b.23b.16,27). “Yêu mến Đức Giê-su” sẽ có niềm vui đích thực vì nhận biết ý nghĩa của biến cố Đức Giê-su đi về với Cha (14,28). “Yêu mến Đức Giê-su” không thể tách rời khỏi việc “giữ các điều răn của Người” (14,15.21.23).

7. Phê-rô thương mến Đức Giê-su (7 lần)

Sau biến cố Đức Giê-su tỏ mình ra cho các môn đệ ở biển hồ Ti-bê-ri-a qua dấu lạ mẻ cá lạ lùng (21,1-14), ba lần Đức Giê-su hỏi Phê-rô về tình yêu của ông dành cho Người. Trong cuộc đối thoại này (21,15-17), Đức Giê-su hỏi Phê-rô hai lần bằng động từ “agapaô” (21,15a.16a), một lần động từ “phileô” (21,17a). Phê-rô trả lời ba lần bằng động từ “phileô” (21,15b.16b.17c) và lặp lại câu hỏi lần thứ ba (21,17a) của Đức Giê-su (động từ “phileô”) ở 21,17b. Như thế, cuộc đối thoại giữa Đức Giê-su và Si-môn Phê-rô (21,15-17) dùng 2 lần động từ “agapaô” (21,15a.16a) và 5 lần động từ “phileô” (21,15b.16b.17a.17b.17c).

Người thuật chuyện kể ở 21,15-17: “15 Khi các ông [các môn đệ] ăn xong, Đức Giê-su nói với Si-môn Phê-rô: ‘Si-môn, con Gio-an, anh có yêu mến (agapa_is) Thầy hơn những người này không?’ Ông ấy nói với Người: ‘Thưa Thầy có, Thầy biết con thương mến (philô) Thầy.’ Người nói với ông: ‘Hãy chăm sóc chiên con của Thầy.’ 16 Người lại nói với ông ấy lần thứ hai: ‘Si-môn, con Gio-an, anh có yêu mến (agapa_is) Thầy không?’ Ông ấy nói với Người: ‘Thưa Thầy có, Thầy biết con thương mến (philô) Thầy.’ Người nói với ông ấy: ‘Hãy chăn dắt chiên của Thầy.’ 17 Người nói với ông ấy lần thứ ba: ‘Si-môn, con Gio-an, anh có thương mến (phileis) Thầy không?’ Phê-rô buồn vì Người nói với ông ấy lần thứ ba: ‘Anh có thương mến (phileis) Thầy không?’ Rồi ông ấy nói với Người: ‘Thưa Thầy, Thầy biết mọi sự; Thầy biết con thương mến (philô) Thầy.’ [Đức Giê-su] nói với ông: ‘Hãy chăm sóc chiên của Thầy.’”

Động từ “phileô” (thương mến) trong đoạn văn này gợi đến đề tài bạn hữu “philos” (cùng gốc từ với phileô) ở 15,13-15. Khi Phê-rô thương mến (philei) Đức Giê-su là ông bước vào tương quan tình bạn với Người và sống tư cách bạn hữu của Người. Bạn hữu của Đức Giê-su hàm ẩn ba điều: (1) Nhận ra tình yêu cao cả của Đức Giê-su là đã hy sinh mạng sống mình vì bạn hữu (15,13), (2) Làm những điều Đức Giê-su truyền dạy (15,14), (3) Biết rằng toàn bộ mặc khải đã được Đức Giê-su trao ban rồi (15,15b), không nên tìm kiếm nơi nào khác ngoài giáo huấn của Đức Giê-su.

Ba lần ở 21,15-17, Phê-rô tuyên xưng tình yêu dành cho Đức Giê-su trước, và sau đó Người trao phó sứ vụ chăn dắt cho Phê-rô. Như thế, yêu mến Đức Giê-su là nền tảng và căn tính của sứ vụ chăn dắt. Có thể nói, khi người được giao phó nhiệm vụ chăn dắt không thực sự yêu mến Đức Giê-su, không làm bạn hữu của Người, thì ngay lúc đó, người ấy không đủ tư cách để chăn dắt đàn chiên của Đức Giê-su nữa. Cả ba lần ở 21,15-17 Đức Giê-su nhấn mạnh: “Chiên của Thầy” chứ không phải của Phê-rô. Sở hữu đàn chiên là Đức Giê-su vì Người là mục tử tốt và là mục tử duy nhất của đàn chiên (10,10-12). Phê-rô được uỷ thác nhiệm vụ chăm sóc đàn chiên của Đức Giê-su, nên sẽ chăn dắt đàn chiên theo ý muốn của Đức Giê-su và dựa trên tình yêu dành cho Đức Giê-su và dành cho đàn chiên của Người.

8. Đức Giê-su yêu mến Mác-ta, Ma-ri-a, La-da-rô (4 lần)

Tình yêu Đức Giê-su dành cho ba chị em Mác-ta, Ma-ri-a và La-da-rô được nói đến 4 lần trong ch. 11 bằng các động từ “agapaô” (1 lần: 11,5), “phileô” (2 lần: 11,3.36) và danh từ “philos” (1 lần: 11,11).

Người thuật chuyện cho biết ở 11,5: “Đức Giê-su yêu mến (êgapa) Mác-ta, em cô ấy và La-da-rô.” La-da-rô được gọi là “người Đức Giê-su thương mến (philei)” vì hai chị sai người đến nói với Đức Giê-su về La-da-rô: “Thưa Thầy, người Thầy thương mến (phileis) bị bệnh” (11,3b). Những người Do Thái đến chia buồn với Mác-ta và Ma-ri-a, cũng xác nhận là Đức Giê-su thương mến (phileô) La-da-rô. Họ nói với nhau ở 11,36: “Xem kìa! Ông ta [Đức Giê-su] thương (ephilei) anh ấy [La-da-rô] biết mấy.” Khi nói với các môn đệ, Đức Giê-su gọi La-da-rô là “bạn của chúng ta” ở 11,11: “La-da-rô, bạn của chúng ta (ho philos êmôn), đang yên giấc; nhưng Thầy đi để đánh thức anh ấy.”

9. Người môn đệ Đức Giê-su yêu mến (5 lần)

Người môn đệ Đức Giê-su yêu mến được nói đến 5 lần, trong đó 4 lần dùng động từ “agapaô” (13,23; 19,26; 21,7.20) và 1 lần động từ “phileô” (20,2). Người thuật chuyện kể ở 13,23: “Có một người trong các môn đệ của Người [Đức Giê-su] đang dùng bữa, tựa vào lòng Đức Giê-su, đó là người Đức Giê-su yêu mến (êgapa)”, x. 19,26; 21,7.20. Ở 20,1-2, khi Ma-ri-a Mác-đa-la đi đến mộ Đức Giê-su lúc sáng sớm và thấy tảng đá đã bị lấy ra khỏi mộ, “Bà liền chạy đến với Si-môn Phê-rô và người môn đệ khác – người Đức Giê-su thương mến (ephilei) –, bà nói với các ông: ‘Người ta đã lấy Chúa khỏi mộ và chúng tôi không biết họ để Người ở đâu’” (20,2). Xem các bài viết về vai trò và ý nghĩa của nhân vật “môn đệ Đức Giê-su yêu mến”: (1) Bốn môn đệ vô danh trong Tin Mừng Gio-an. (2) “TÔNG ĐỒ GIO-AN” trong Tin Mừng Nhất Lãm và “MÔN ĐỆ ĐỨC GIÊ-SU YÊU MẾN” trong Tin Mừng thứ tư. (3) Ga 21,20-25. Vận mệnh, bút tích và lời chứng của người môn đệ Đức Giê-su yêu mến, (4) “Lời chứng” và “làm chứng” của người môn đệ Đức Giê-su yêu mến trong Tin Mừng Gio-an.

10. Các môn đệ yêu mến nhau (5 lần)

Tình yêu giữa các môn đệ với nhau xuất hiện 5 lần và liên hệ chặt chẽ với điều răn yêu thương. Động từ “agapaô” được dùng 4 lần (13,34a.34c; 15,12a.17) và 1 lần danh từ “agapê” (13,35). Đức Giê-su nói với các môn đệ ở 13,34-35: “34 Thầy ban cho anh em một điều răn mới là anh em hãy yêu mến nhau (hina agapate allêlous), như Thầy đã yêu mến (êgapêsa) anh em anh em hãy yêu mến nhau (agapate allêlous). 35 Ở điều này mọi người sẽ nhận biết rằng: Anh em là môn đệ của Thầy, nếu anh em có tình yêu mến (agapên) lẫn nhau.” Ở 15,12.17, Đức Giê-su nhắc lại điều răn này với các môn đệ: “Đây là điều răn của Thầy: Anh em hãy yêu mến nhau (hina agapate allêlous) như Thầy đã yêu mến (êgapêsa) anh em” (15,12); “Những điều này, Thầy truyền dạy anh em, để anh em yêu mến nhau (hina agapate allêlous)” (15,17).

Tình yêu của Thiên Chúa, của Đức Giê-su và của các môn đệ làm nên dòng chảy tình yêu giữa các nhân vật này (xem phân tích ở trên). Đặc biệt điều răn yêu thương ở 13,34; 15,12, là điều răn mới, điều răn của Đức Giê-su ban tặng và chỉ dành cho các môn đệ, bởi vì các môn đệ yêu mến nhau bằng tình yêu Đức Giê-su đã yêu mến họ. Để sống điều răn yêu thương này, các môn đệ cần không ngừng quy chiếu về tình yêu của Đức Giê-su và đặt nền tảng tình yêu mến nhau trên nền tảng tình yêu cao cả của Đức Giê-su dành cho các môn đệ (15,13). Xem bài viết: “Ba điều răn yêu thương trong Kinh Thánh.”

V. TÌNH YÊU DẪN ĐẾN SỰ HƯ MẤT

Có bốn loại tình yêu dẫn đến sự hư mất: (1) Yêu mến bóng tối (3,19), (2) Yêu mến vinh quang của con người (12,43), (3) Yêu mạng sống mình (12,25), (4) Yêu thích cái gì của riêng nó (15,19).

1. Yêu mến bóng tối (1 lần: 3,19)

Đức Giê-su tuyên bố ở 3,18-19: “18 Ai tin vào Người [Con Một Thiên Chúa] thì không bị lên án; nhưng kẻ không tin thì bị lên án rồi, vì đã không tin vào danh Con Một Thiên Chúa. 19 Đây là án xử: Ánh sáng đã đến thế gian, nhưng người ta đã yêu mến (êgapâsan) bóng tối hơn ánh sáng, vì các việc của họ thì xấu xa.” Hai câu này tóm tắt thần học Tin Mừng Gio-an về lựa chọn “tin” hay “không tin” vào Đức Giê-su. Đề tài “yêu mến bóng tối (skotos)” gợi đến sự xung đột và tranh luận của những kẻ chống đối Đức Giê-su trong Tin Mừng. Về “các việc xấu xa” ở 3,19b, kiểu nói này gợi đến “công việc của quỷ” (8,41.44). Cụ thể “các việc xấu xa” (3,19b) là tìm giết Đức Giê-su (8,37.40). Xem phân tích danh từ “skotos” (bóng tối) trong bài viết: “Ánh sáng và bóng tối trong Tin Mừng Gio-an.” Tình yêu diễn tả bằng động từ “agapaô” trong kiểu nói: “Yêu mến bóng tối” (3,19) là tình yêu dẫn đến sự chết.

2. Yêu mến vinh quang con người (1 lần: 12,43)

Cuối sứ vụ công khai của Đức Giê-su (Ga 1–12), người thuật chuyện tóm kết ở 12,42-43: “42 Tuy nhiên, ngay cả trong giới lãnh đạo nhiều người đã tin vào Người [Đức Giê-su]. Nhưng vì những người Pha-ri-sêu, họ không tuyên xưng để không trở thành những kẻ bị khai trừ khỏi hội đường. 43 Vì họ yêu mến vinh quang của con người hơn vinh quang của Thiên Chúa.” Liên từ “Tuy nhiên” ở đầu câu 12,42 là tương phản với sự không tin trong đoạn văn trước đó (12,37-41). Người thuật chuyện nhận định ở 12,37: “Người [Đức Giê-su] đã làm quá nhiều dấu lạ trước mặt họ [những kẻ chống đối], mà họ không tin vào Người.” Điều tương phản ở 12,42-43 là đã có nhiều người trong giới lãnh đạo tin vào Đức Giê-su nhưng không dám tuyên xưng vì sợ bị khai trừ khỏi hội đường (12,42). Cách sống trên là vì “họ yêu mến vinh quang của con người hơn vinh quang của Thiên Chúa” (12,43). Tình yêu này có nguy cơ dẫn đến sự hư mất, cho dù họ đã tin vào Đức Giê-su nhưng đó chưa phải là lòng tin thực sự vì không dám tuyên xưng lòng tin vào Đức Giê-su.

3. Yêu mạng sống mình (1 lần: 12,25)

Ở 12,24-25, Đức Giê-su dùng hình ảnh hạt lúa gieo vào lòng đất và kiểu nói “yêu mạng sống – ghét mạng sống” để nói về cái chết của Người. Người nói với các môn đệ ở 12,24-25: “24 A-men, a-men, Thầy nói cho anh em: Nếu hạt lúa gieo vào lòng đất không chết đi, nó vẫn ở lại một mình; nhưng nếu chết đi, nó sinh nhiều hoa trái. 25 Ai yêu (ho philôn) mạng sống mình thì mất nó; ai ghét (ho misôn) mạng sống mình trong thế gian này, thì sẽ giữ được nó cho sự sống đời đời.” Tiếng Hy Lạp “ho philôn” là động tính từ, thì hiện tại, giống đực, số ít, chủ cách, dùng như danh từ, có nghĩa: “ai yêu”, “người yêu”. Đây là tình yêu làm “mất mạng sống mình”, nghĩa là không “giữ được nó cho sự sống đời đời” (12,25c).

4. Thế gian yêu thích cái gì của riêng nó (1 lần: 15,19)

Đức Giê-su loan báo cho các môn đệ biết sự bách hại ở 15,18-19: “18 Nếu thế gian ghét anh em, anh em hãy biết rằng nó đã ghét Thầy trước. 19 Nếu anh em thuộc về thế gian, thế gian đã yêu thích (ephilei) cái gì là của riêng nó (to idion). Nhưng vì anh em không thuộc về thế gian và chính Thầy đã chọn anh em từ giữa thế gian, vì điều này, thế gian ghét anh em.” Cụm từ “cái gì là của riêng nó” tiếng Hy Lạp là “to idion” có nghĩa “cái của riêng nó”, “cái thuộc về nó”. Nếu các môn đệ thuộc về thế gian thì thế gian đã yêu mến họ. Thế gian ở đây là thế gian thù ghét, bách hại Đức Giê-su và các môn đệ. Xem bài viết: “Sáu đặc điểm của ‘thế gian thù ghét’ và ‘những kẻ chống đối Đức Giê-su’ trong Tin Mừng Gio-an.” Tình yêu này của thế gian, diễn tả bằng động từ “phileô” (15,19a), dẫn đến sự hư mất và sự kết án.

VI. KHÔNG YÊU MẾN, KHÔNG CÓ TÌNH YÊU

1. Không yêu mến Đức Giê-su (2 lần: 8,42; 13,24)

Trong tranh luận ở đoạn văn 8,31-59, Những người Do Thái khẳng định Thiên Chúa là của họ, họ nói với Đức Giê-su ở 8,41b: “Chúng tôi không phải là con đẻ hoang. Chúng tôi chỉ có một Cha là Thiên Chúa.” Nhưng Đức Giê-su phủ nhận điều này khi nói với họ: “Nếu Thiên Chúa là Cha các ông, các ông đã yêu mến (êgapate) Tôi, vì chính Tôi phát xuất và đến từ nơi Thiên Chúa. Tôi không tự mình mà đến, nhưng chính Đấng ấy đã sai Tôi” (8,42). Ở 8,44a Đức Giê-su nói rõ ai là cha của những người Do Thái: “Các ông thuộc về quỷ là cha các ông, và các ông muốn làm những ước muốn của cha các ông.” Như thế, Thiên Chúa không phải là Cha của những người Do Thái, họ đã không yêu mến Đức Giê-su và không nhìn nhận Đức Giê-su phát xuất và đến từ nơi Thiên Chúa. Họ không nhận biết Thiên Chúa đã sai Đức Giê-su.

Trong đoạn văn nói về “yêu mến Đức Giê-su và tuân giữ các điều răn của Người” (14,15-24), Đức Giê-su dùng thể phủ định khi nói với các môn đệ ở 14,24: “Ai không yêu mến (ho me agapôn) Thầy thì không giữ những lời của Thầy; và lời mà anh em nghe không phải là của Thầy, nhưng là của Cha, Đấng đã sai Thầy.” Trong đoạn văn 14,15-24, Đức Giê-su nhấn mạnh bằng kiểu nói khẳng định và phủ định: “yêu mến thì tuân giữ” (14,15.21.23), “không yêu mến thì không tuân giữ” (14,24a), nghĩa là nếu thiếu một trong hai hành động (yêu mến và tuân giữ) thì sẽ không có gì cả. Đối tượng động từ “tuân giữ” ở đây là “các điều răn của Đức Giê-su” (14,15.21.23) và “những lời của Người” (14,24b). Kiểu nói này bao hàm tất cả giáo huấn của Đức Giê-su trong Tin Mừng.

2. Không có tình yêu của Thiên Chúa (1 lần: 5,42)

Trong diễn từ độc thoại của Đức Giê-su ở 5,19-47, Người tố cáo những người Pha-ri-sêu bách hại Người: “Tôi biết các ông: Các ông không có tình yêu của Thiên Chúa (tên agapên tou theou) trong các ông” (5,42). Cụm từ “tình yêu của Thiên Chúa (tên agapên tou theou)” có thể hiểu theo cả hai nghĩa: (1) Nghĩa chủ thể: tình yêu của Thiên Chúa dành cho con người, (2) Nghĩa đối tượng: tình yêu của con người dành cho Thiên Chúa. Khi những người Pha-ri-sêu bách hại Đức Giê-su (5,16) và tìm giết Người (5,18), họ không có tình yêu dành cho Thiên Chúa (nghĩa đối tượng), và họ không để tình yêu của Thiên Chúa ở lại trong lòng họ (nghĩa chủ thể).

VII. BẠN HỮU

Danh từ “philos” (bạn hữu) xuất hiện 6 lần để nói về bạn của Đức Giê-su (4 lần: 11,11; 15,13.14.15), bạn của chú rể (1 lần: 3,29) và bạn của Xê-da (1 lần: 19,12).

1. Bạn hữu của Đức Giê-su (4 lần)

Trong mục “Đức Giê-su yêu mến các môn đệ” trên đây đã trình bày cách thức Đức Giê-su bày tỏ tình yêu là gọi các môn đệ: bạn hữu (philos) của Người (xuất hiện 3 lần ở 15,13.14.15). Khi bàn về “Đức Giê-su yêu mến Mác-ta, Ma-ri-a và Ladarô” cũng đã cho biết Đức Giê-su gọi La-da-rô là “bạn của chúng ta” khi nói với các môn đệ ở 11,11.

2. Gio-an Tẩy Giả là bạn của chú rể (1 lần: 3,29)

Gio-an Tẩy Giả dùng hình ảnh “bạn của chú rể” để nói về tương quan giữa Gio-an với Đức Giê-su, Gio-an Tẩy Giả nói với các môn đệ của ông ấy ở 3,29-30: “29 Người có cô dâu mới là chú rể. Còn bạn (ho philos) của chú rể là người đứng đó và nghe chàng thì hớn hở vui mừng vì tiếng nói của chú rể. Đó là niềm vui của thầy đã được nên trọn. 30 Đấng ấy phải lớn lên, còn thầy phải suy giảm.”

3. Bạn của Xê-da (1 lần: 19,12)

Trong đoạn văn Đức Giê-su xuất hiện trước Phi-la-tô (18,28–19,16a), những người Do Thái làm áp lực với Phi-la-tô khi họ kêu lên rằng: “Nếu ông [Phi-la-tô] tha người này [Đức Giê-su], ông không là bạn (philos) của Xê-da. Bất cứ ai tự cho mình là vua thì chống lại Xê-da” (19,12b).

VIII. KẾT LUẬN

Đề tài tình yêu và tình bạn trong Tin Mừng Gio-an được trình bày qua hai cặp từ: (1) danh từ “agapê” (tình yêu), động từ “agapaô” (yêu mến), (2) danh từ “philos” (bạn hữu), động từ “phileô” (thương mến). Sau khi liệt kê các nơi xuất hiện đề tài này chúng tôi đã trình bày cách dùng hai động từ “agapaô” và “phileô” trong Tin Mừng. Hai động từ hày không đồng nghĩa với nhau hay có thể thay đổi cho nhau. Nhưng mỗi động từ diễn tả một khía cạnh của tình yêu. Động từ “agapaô” là tình yêu theo nghĩa chung, còn động từ “phileô”, cùng gốc với danh từ “philos” (bạn hữu) diễn tả tình yêu theo hướng tình bạn. Không phải tình yêu diễn tả bằng “agapaô” thì cao hơn tình yêu diễn tả bằng động từ “phileô”, nhưng cả hai động từ này đều quan trọng. Bởi vì động từ “phileo” nói về tình yêu Chúa Cha dành cho Đức Giê-su (5,20), tình yêu Chúa Cha dành cho các môn đệ (16,27a) và tình yêu các môn đệ dành cho Đức Giê-su (16,27b).

Phần nội dung đã bàn đến tất cả 63 lần đề tài tình yêu và tình bạn diễn tả bằng các từ “agapê” (7 lần), “agapaô” (37 lần), “philos” (6 lần), “phileô” (13 lần). Sau đây là bảng liệt kê 63 lần các từ này và xếp loại theo chủ thể và đối tượng của các tương quan tình yêu:

Hai lần đầu tiên động từ “agapaô” (yêu mến) xuất hiện trong Tin Mừng thứ tư tóm tắt nội dung toàn bộ sách Tin Mừng. Lần đầu tiên ở 3,16, Đức Giê-su khẳng định tình yêu của Thiên Chúa dành cho thế gian: “Thiên Chúa đã quá yêu thương thế gian, đến nỗi đã ban Con Một” (3,16a). Lần thứ hai ở 3,19, nói đến tình yêu của con người dành cho bóng tối, Đức Giê-su tuyên bố: “Đây là án xử: Ánh sáng đã đến thế gian, nhưng người ta đã yêu mến bóng tối hơn ánh sáng, vì các việc của họ thì xấu xa” (3,19).

Như thế, đề tài tình yêu (agapaô, phileô) không chỉ là tình yêu dẫn đến sự sống mà có thể là tình yêu dẫn đến sự chết, đó là “yêu mến bóng tối” (3,19), “yêu mạng sống mình” (12,25). Theo Tin Mừng Gio-an, điều quan trọng không phải là “yêu” mà là chủ thể và đối tượng của tình yêu. Yêu ai? Yêu điều gì? Được ai yêu? Chỉ sau khi trả lời những câu hỏi này mới có thể xác định đó là tình yêu đem lại sự sống hay tình yêu dẫn đến sự chết./.

***

MỤC TỪ NGỮ

- agapaô, đt., yêu mến

- agapê, -ês, hê, dt., tình yêu

- phileô, đt., yêu thương

- philos, -ou, ho, dt., bạn hữu

1. agapaô, đt., yêu mến (37 lần)

Động từ “agapaô” xuất hiện 37 lần, trong đó:

+ Ga 1–12: 7 lần với nghĩa tích cực (5 lần: 3,16.35; 8,42; 10,17; 11,5) và nghĩa tiêu cực (2 lần: 3,19; 12,43).

+ Ga 13–17: 25 lần, trong đó:

- Ch. 13: 6 lần: 13,1a.1b; 13,23; 13,34a.34b.34c.

- Ch. 14: 10 lần trong 14,15-31:

14,15.21a.21b.21c.21d.23a.23b.24.28.31.

- Ch. 15: 5 lần, trong 15,9-17: 15,9a.9b.12a.12b.17.

- Ch. 16: động từ này không xuất hiện.

- Ch. 17: 4 lần trong 17,23-26: 17,23a.23b.24.26.

+ Ga 18–21: 5 lần, 3 lần nói về môn đệ Đức Giê-su yêu mến (19,26; 21,7.20); 2 lần Đức Giê-su hỏi Phê-rô: “Anh có yêu mến Thầy không?” (21,15.16).

2. agapê, -ês, hê, dt., tình yêu (7 lần)

Danh từ “agapê” xuất hiện 7 lần ở Ga 5,42; 13,35; 15,9.10a.10b.13; 17,26.

Trong phần đầu Tin Mừng (Ga 1–12), chỉ có 1 lần danh từ “agapê” ở 5,42. Còn 6 lần khác ở trong Ga 13–17. Danh từ “agapê” xuất hiện lần thứ hai ở 13,35. Đoạn văn 15,9-13 có 4 lần từ “agapê” ở 15,9.10a.10b.13. Trong đó, 3 lần trong kiểu nói “ở lại trong tình yêu” (15,9.10a.10b).

Tóm lại, danh từ “agapê” và động từ “agapaô” xuất hiện chủ yếu trong Ga 13–17 và tập trung vào 4 đoạn văn:

- 13,34-35: 3 lần “agapaô”, 1 lần “agapê”.

- 14,15-31: 10 lần “agapaô”.

- 15,9-17: 5 lần “agapaô”, 4 lần “agapê”.

- 17,23-26: 4 lần “agapaô”, 1 lần “agapê”.

3. phileô, đt., thương mến (13 lần)

Động từ “phileô” xuất hiện 13 lần. Trong đó,

- 11 lần có nghĩa tích cực: Ga 5,20; 11,3.36; 16,27a.27b; 20,2; 21,15.16.17a.17b.17c (5 lần trong đoạn văn 21,15-17).

- 2 lần có nghĩa tiêu cực: 12,25 (yêu mạng sống mình) và 15,19 (thế gian yêu thích cái thuộc về nó).

4. philos, -ou, ho, dt., bạn hữu (6 lần)

Danh từ “philos” xuất hiện 6 lần trong Tin Mừng Gio-an:

- 3,29: Gio-an Tẩy Giả là bạn của chú rể.